W historii filozofii presupozycjami zaczฤ™to zajmowaฤ‡ siฤ™ wraz z wprowadzeniem przez Edmunda Burke`a, angielskiego myล›liciela koล„ca XVIII stulecia, kategorii przed-rozumienia. Do pojฤ™ฤ‡ tych nawiฤ…zali fenomenologowie, zwล‚aszcza Alfred Schรผtz โ€” wspรณล‚twรณrca symbolicznego interakcjonizmu. Niemniej filozoficzna kategoria przedrozumienia i przedsฤ…du w kaลผdym z naturalnych jฤ™zykรณw ma swoje wielorakie odpowiedniki, ktรณre warte sฤ… zbadania, klasyfikacji i szczegรณล‚owego opisu.

Spoล›rรณd trzech funkcji jฤ™zyka: informacyjnej, rytualnej i perswazyjnej, presupozycje naleลผฤ… do tej trzeciej grupy, ale ich siล‚a perswazji zostaje zawoalowana, โ€žukryta” za zewnฤ™trznฤ… postaciฤ… komunikatu jฤ™zykowego. Zatem w ujฤ™ciu lingwistyki przez โ€žpresupozycje”, โ€žprzed-sฤ…dy” bฤ™dziemy rozumieฤ‡ takie zwroty i jednostkowe wypowiedzi, ktรณre powodujฤ…, ลผe nasz rozmรณwca lub partner w negocjacjach otrzymuje komunikat z ukrytym zaล‚oลผeniem. To ukryte zaล‚oลผenie ma wywoล‚aฤ‡ w jego ล›wiadomoล›ci okreล›lonฤ… reakcjฤ™, ma wywrzeฤ‡ komunikacyjny i spoล‚eczny wpล‚yw, nie od razu zauwaลผalny dla wspรณล‚rozmรณwcy. Wpล‚yw spoล‚eczny wystฤ™puje wtedy, gdy nadawca (jednostka, grupa spoล‚eczna, instytucja) wywoล‚uje โ€” za poล›rednictwem komunikatรณw โ€” zmiany w postawach czล‚owieka, w jego zachowaniu siฤ™, myล›leniu, motywacji i emocjach.

Poprzez zastosowanie presupozycji moลผemy zasugerowaฤ‡ poลผฤ…dane treล›ci naszemu rozmรณwcy i wpล‚ynฤ…ฤ‡ na jego postฤ™powanie. Czynimy to w sposรณb uprzejmy, nie imperatywny, a przez to ล‚atwiejszy w odbiorze. Chodzi tu wiฤ™c o umiejฤ™tnoล›ฤ‡ przekonywania innych do okreล›lonych poglฤ…dรณw, wpล‚ywanie na decyzje (takie jak: gล‚osowanie w okreล›lony sposรณb, zakupienie okreล›lonego towaru itd.). Jeลผeli nasz wpล‚yw nie jest dostatecznie silny, a tak bywa w wiฤ™kszoล›ci sytuacji, chodziฤ‡ bฤ™dzie przynajmniej o zatrzymanie czyjejล› uwagi na pewien czas, poinformowanie kogoล› o czymล›, wywoล‚anie sympatii i dobrych skojarzeล„ zwiฤ…zanych z naszฤ… osobฤ… i treล›ciฤ… wygล‚aszanego przez nas komunikatu, zarรณwno w chwili mรณwienia, jak i na przyszล‚oล›ฤ‡.

W kaลผdym zdaniu zawierajฤ…cym presupozycje moลผemy wyrรณลผniฤ‡ zwrot wprowadzajฤ…cy, ktรณry skupia uwagฤ™ krytycznie nastawionego umysล‚u sล‚uchacza, oraz czฤ™ล›ฤ‡, ktรณra wyraลผa komunikat ukryty oddziaล‚ujฤ…cy na podล›wiadomoล›ฤ‡. Czฤ™ล›ฤ‡ oddziaล‚ujฤ…ca na podล›wiadomoล›ฤ‡ moลผe jako wyraลผenie zawieraฤ‡ kilka poziomรณw znaczeniowych: poziom informacyjny i poziom kreujฤ…cy domniemanie, czฤ™sto zaleลผny od kontekstu, budowy zdania, uลผywanych sล‚รณw i ich znaczeล„.

Zgodnie z postulatami psycholingwistyki kognitywnej, potrzebujemy pojฤ™ฤ‡ budujฤ…cych opis ludzkiego doล›wiadczenia w kategoriach jednoล›ci . W analizie ล›wiadomoล›ci ludzkiej nie da siฤ™ rozdzieliฤ‡ ล›wiata przedmiotรณw realnie istniejฤ…cych, treล›ci poznawczych stฤ…d pล‚ynฤ…cych, kryteriรณw i sposobรณw wydawania sฤ…dรณw o ล›wiecie i przedmiotach oraz wartoล›ciowania tych sฤ…dรณw. Przeล‚oลผenie strumienia ล›wiadomoล›ci na zapamiฤ™tane znaczenia sล‚รณw nie rรณลผnicuje tego, co realne i tego, co idealne, tego co podlega osฤ…dowi, i tego co siฤ™ osฤ…dowi wymyka, tego co wartoล›ciowe w danym kontekล›cie, i tego co neutralne lub antywartoล›ciowe w innym. Jest to zatem projekt, wedle ktรณrego naleลผy zatrzeฤ‡ tradycyjny przedziaล‚ pomiฤ™dzy sferฤ… bytu, metodami jego oglฤ…du a wyabstrahowanฤ… w naszym umyล›le sferฤ… wartoล›ci .

Kognitywiล›ci klasyfikujฤ… owe zwroty poprzez opozycjฤ™ operujฤ…cฤ… dwoma podstawowymi pojฤ™ciami: pojฤ™ciem konstytuujฤ…cym relacjฤ™ ontologicznฤ… oraz pojฤ™ciem filtra kontekstowego.

Pojฤ™ciem konstytuujฤ…cym relacjฤ™ ontologicznฤ… bฤ™dzie kaลผde istotne okreล›lenie abstrakcyjne, np. sล‚owo odpowiadajฤ…ce jakiejล› wartoล›ci lub przedmiotowi.

Terminem โ€žfiltr kontekstowy” bฤ™dzie siฤ™ okreล›laฤ‡ kaลผdฤ… zmiennฤ…, ktรณra wpล‚ywa na sposรณb postrzegania i realizacji pojฤ™cia abstrakcyjnego, np. upล‚yw czasu, nastawienie emocjonalne podmiotu, determinanty kulturowe. Zmienne te sฤ… istotne o tyle tylko, o ile znajdujฤ… odzwierciedlenie w przyjฤ™tych zwyczajowo kontekstach uลผycia jฤ™zyka . Rozrรณลผnienie to bฤ™dzie szczegรณlnie poลผyteczne, gdy przyjdzie nam rozstrzygnฤ…ฤ‡, czy dany zwrot jฤ™zykowy ma charakter wyล‚ฤ…cznie wprowadzajฤ…cy, czy juลผ presupozycyjny (patrz: โ€ž0. Zwroty wprowadzajฤ…co-presupozycyjne”).

Zajmowanie siฤ™ presupozycjami w psycholingwistyce, wywodzฤ…cej siฤ™ z naukowego programu kognitywizmu, a takลผe w praktyce NLP opiera siฤ™ na istotnym zaล‚oลผeniu.

Zaล‚oลผenie to stanowi, ลผe znaczeniem komunikatu jest reakcja sล‚uchacza (np. mniej lub bardziej okazane zainteresowanie, a jeszcze lepiej: ujawnienie motywรณw tego zainteresowania) . Oryginalnoล›ฤ‡ owego zaล‚oลผenia polega na specyficznym rozumieniu znaczenia โ€” odmiennym od tradycyjnie przyjmowanego w epistemologii, logice oraz jฤ™zykoznawstwie niekognitywnym. Poza nawiasem pozostajฤ… takie problemy z historii europejskiej filozofii jak zagadnienie uniwersaliรณw, klasyczna definicja prawdy, denotacja i semantyka uลผywanego sล‚ownictwa. Uszczegรณล‚awiajฤ…c i โ€žwzmacniajฤ…c” to zaล‚oลผenie nadamy mu charakter obligatoryjny i praktyczny zarazem. Posiada ono status โ€ždobrej rady”. โ€žRada” ta gล‚osi, ลผe w imiฤ™ skutecznoล›ci komunikacji lepiej jest przyjฤ…ฤ‡ prymat subiektywistycznego rozumienia po stronie sล‚uchacza komunikatu. Nie wolno przyjmowaฤ‡ zaล‚oลผenia utoลผsamiajฤ…cego znaczenie naszych komunikatรณw z naszymi intencjami. Po naszej stronie (jako nadawcy) istniejฤ… tylko narzฤ™dzia wywierania wpล‚ywu. Narzฤ™dzi tych nie naleลผy rozpatrywaฤ‡ w kontekล›cie kulturowego zaplecza, w ktรณrym doszล‚o do spotkania. Posiadane przez nas narzฤ™dzia (tu rozumiane jako umiejฤ™tnoล›ci) moลผemy jedynie mniej lub bardziej skutecznie dobraฤ‡ i zastosowaฤ‡. Nie moลผemy siฤ™ opieraฤ‡ na zaล‚oลผeniu, ลผe w obrฤ™bie uลผywanego przez nadawcฤ™ i odbiorcฤ™ jฤ™zyka istnieje obiektywne, prawdziwe znaczenie wypowiedzianych sล‚รณw, ลผe w obrฤ™bie rozumienia ล›wiata idei istnieje jakakolwiek wspรณlnota, do ktรณrej moลผna by siฤ™ odwoล‚aฤ‡. Wล‚asnego komunikatu nie wolno nam traktowaฤ‡ jako wiarygodnego, zobiektywizowanego opisu, poniewaลผ nie istniejฤ… powody, ลผeby byล‚ on taki dla naszych sล‚uchaczy. Tak ujฤ™te znaczenie komunikatu zostaje โ€žoderwane” od konstruowanego lub interpretowanego obiektywnie ล›wiata idei. Przyjฤ™cie zaล‚oลผenia, ลผe znaczeniem komunikatu jest reakcja odbiorcy, chroni (lub przynajmniej przestrzega) uczestnikรณw komunikacji przed wchodzeniem na ล›cieลผki jaล‚owych sporรณw i polemik w rodzaju: โ€žco dane sล‚owo naprawdฤ™ znaczy”, โ€žco powinno znaczyฤ‡”, โ€žczyja interpretacja jest prawidล‚owa” itd. Czasami jednak moลผe staฤ‡ siฤ™ dobrym punktem wyjล›cia do konstruktywnego procesu negocjowania znaczeล„.

To samo wyraลผenie (np. samodzielne zdanie bฤ…dลบ czฤ™ล›ฤ‡ zdania) moลผe stanowiฤ‡ jednฤ… presupozycjฤ™, a moลผe teลผ zawieraฤ‡ kilka presupozycji. Presupozycje bowiem moลผna ze sobฤ… ล‚ฤ…czyฤ‡. Przez poล‚ฤ…czenie presupozycji uzyskujemy rรณลผne efekty. Albo czynimy je bardziej subtelnymi โ€” tworzymy podtyp presupozycji; albo je wzmacniamy โ€” powstaje spiฤ™trzenie; albo tworzymy nowy typ presupozycji, ktรณry ma odmienne znaczenie semantyczne i odmienny kontekst zastosowania โ€” uzyskujemy nowฤ… presupozycjฤ™.

Osoby stosujฤ…ce w praktyce techniki perswazyjne zauwaลผฤ…, ลผe dobrze jest spiฤ™trzaฤ‡ trzy bฤ…dลบ cztery presupozycje. Jednฤ… lub dwie nasz krytyczny umysล‚ zdฤ…ลผy w trakcie rozmowy โ€žrozpakowaฤ‡”. Przez โ€žrozpakowanie” presupozycji rozumiemy zarรณwno zrozumienie znaczenia usล‚yszanych sล‚รณw, jak i prawidล‚owe odczytanie intencji mรณwiฤ…cego. W presupozycjach zaล› chodzi nade wszystko o zawoalowane imputowanie naszych intencji, dziฤ™ki czemu stajฤ… siฤ™ one ล‚atwiejsze do zaakceptowania przez drugฤ… stronฤ™. Sล‚uchacz je zapamiฤ™tuje i jeล›li jego uwaga nie jest wytฤ™ลผona, a mechanizmy obronne tkwiฤ…ce w nawykach ล›wiadomoล›ci nie sฤ… wyostrzone, moลผe spokojniej przyjฤ…ฤ‡ intencje mรณwiฤ…cego, nawet gdy zupeล‚nie mu nie odpowiadajฤ…. Problem zawarty w tym, co usล‚yszaล‚, jeลผeli jest waลผny, bฤ™dzie siฤ™ pojawiaฤ‡ w jego ล›wiadomoล›ci, bฤ™dzie powracaฤ‡ i towarzyszyฤ‡ mu w trakcie rรณลผnych codziennych czynnoล›ci, ale wรณwczas moลผe zostaฤ‡ rozwaลผony z roลผnych stron. Jeลผeli sล‚uchacz nie ma negatywnych doล›wiadczeล„ zwiฤ…zanych z osobฤ… mรณwiฤ…cego i z poruszonym problemem, bฤ™dzie chciaล‚ za wszelkฤ… cenฤ™ znaleลบฤ‡ pozytywy w tym, co jego mniej ล›wiadomy umysล‚ zapamiฤ™taล‚. Wiฤ™kszoล›ฤ‡ ludzi w sposรณb naturalny poszukuje dobra, a nie zล‚a, w wirze doล›wiadczeล„ zawodowych i spoล‚ecznych.

Zastosowanie zbyt duลผej liczby nastฤ™pujฤ…cych po sobie presupozycji, np. wiฤ™kszej niลผ cztery, nie jest wskazane. Gdy tak postฤ…pimy, wรณwczas to, co mรณwimy, moลผe brzmieฤ‡ nienaturalnie i spowodowaฤ‡ zwrรณcenie baczniejszej uwagi sล‚uchacza zarรณwno na nasze sล‚owa, jak i na nasze zewnฤ™trzne zachowanie. W wyniku bacznej obserwacji wspรณล‚rozmรณwca moลผe na podstawie naszego zewnฤ™trznego wyglฤ…du domniemywaฤ‡, jakie sฤ… nasze intencje, a tego rodzaju spekulacje nie zawsze doprowadzฤ… go do prawidล‚owych wnioskรณw.

Uลผyte w jednym zdaniu nie wiฤ™cej niลผ trzy lub cztery presupozycje brzmiฤ… przekonujฤ…co i pozwalajฤ… uzyskaฤ‡ zamierzony efekt negocjacyjny, ktรณry moลผe polegaฤ‡ na skupieniu uwagi bฤ…dลบ na pierwszej czฤ™ล›ci zdania โ€” zwrocie wprowadzajฤ…co-presupozycyjnym, bฤ…dลบ na jego dalszych czฤ™ล›ciach zwiฤ…zanych z przekazywanymi intencjami. Dalszy przebieg rozmowy rozstrzygnie โ€” w zaleลผnoล›ci od kontekstu i atmosfery โ€” czy druga strona zajmie siฤ™ ustaleniami wstฤ™pnymi i ich uล›ciล›leniami, czy od razu przejdzie do udzielania odpowiedzi, zgodnie lub nie z naszymi pragnieniami.

Moลผe jednak staฤ‡ siฤ™ tak, a jest to czฤ™ste zjawisko, ลผe reakcja na trzeciฤ…, bฤ…dลบ kolejnฤ… presupozycjฤ™ nie nastฤ…pi od razu, ลผe w pierwszym etapie rozmowy moลผe wcale nie nastฤ…piฤ‡. Dopiero gdy poล‚ฤ…czymy pragnienia naszego partnera z naszฤ… osobฤ… โ€” wyraลผajฤ…c to sล‚owami lub gestem โ€” odkryjemy efekt podjฤ™tego wysiล‚ku i docenimy czas poล›wiฤ™cony na uczenie siฤ™ stosowania presupozycji.

Wybierajฤ…c z mowy potocznej i klasyfikujฤ…c okreล›lone zwroty mamy na celu udostฤ™pnienie tej umiejฤ™tnoล›ci tym wszystkim, ktรณrzy zapoznajฤ… siฤ™ z poniลผszฤ… klasyfikacjฤ… presupozycji. Klasyfikacja ta nie jest sprawฤ… ล‚atwฤ…, gdyลผ skล‚ada siฤ™ na niฤ… kilka podzbiorรณw. Bฤ™dฤ… to np. takie podzbiory jak implikacje โ€” stanowiฤ… one generalnie jeden typ presupozycji, ale poniewaลผ istniejฤ… podziaล‚y wล›rรณd zwrotรณw implikacyjnych, przeto kaลผdy inaczej zbudowany zwrot to inny typ presupozycji. Presupozycje, ktรณre wystฤ™pujฤ… tylko w postaci pytaล„ z ukrytฤ… intencjฤ…, tworzฤ… takลผe osobne typy klasyfikacyjne. Trudnoล›ฤ‡ z klasyfikacjฤ… presupozycji polega na tym, ลผe o istnieniu nowego typu presupozycji decyduje wiฤ™ลบ ล‚ฤ…czฤ…ca okreล›lone sล‚owa i ich formฤ™ gramatycznฤ… z ukrytฤ… intencjฤ… mรณwiฤ…cego. Z kolei dla wyraลผenia intencji naszych komunikatรณw decydujฤ…ce sฤ…, oprรณcz bogactwa uลผywanego sล‚ownictwa, moลผliwoล›ci skล‚adniowe uลผytych zwrotรณw: np. istniejฤ… pytania, ktรณre mogฤ… zawieraฤ‡ w sobie przeczenie, i takie, ktรณre w formie przeczฤ…cej tracฤ… swรณj sens.

ย ZWROTY WPROWADZAJฤ„CO-PRESUPOZYCYJNE

Sฤ… to wyraลผenia, ktรณre skล‚adajฤ… siฤ™ z czasownikรณw wiedzieฤ‡ lub wyobraลผaฤ‡ coล› sobie oraz sล‚รณw i zwrotรณw o duลผym zasobie moลผliwoล›ci syntaktycznych (skล‚adniowych), takich jak: gdybyล›, pewnie, pewnego razu, jakby to byล‚o, jak, czy (w zwrotach pytajฤ…cych) โ€” poล‚ฤ…czonych z czasownikiem wiedzieฤ‡ lub wyobraลผaฤ‡ sobie. Wymienione sล‚owa ล‚ฤ…czฤ… siฤ™ wielorako zarรณwno z innymi, jak i pomiฤ™dzy sobฤ…, dlatego moลผemy powiedzieฤ‡, ลผe chodzi o komunikat wprowadzajฤ…cy, ktรณry zawiera sล‚owa niezwykle โ€žprzylepne”:
Jakby to byล‚o, gdybyล› wyobraziล‚ sobie…
Wyobraลบ sobie, jakby to byล‚o, gdyby pewnego razu…
Gdybyล› wiedziaล‚, ลผe pewnego razu twoje wyobraลผenia…

(Moลผna mnoลผyฤ‡ permutacje wyraลผeล„).

Rzecz w tym, ลผe kaลผde ze sล‚รณw omawianych w tym punkcie moลผe โ€žodgrywaฤ‡ rolฤ™” wprowadzajฤ…cฤ…, a i samo moลผe stanowiฤ‡ presupozycjฤ™ w zaleลผnoล›ci od kontekstu, w ktรณrym go uลผyjemy.

Czasownik wiedzieฤ‡ wystฤ™puje w takich zwrotach jako sygnaล‚ komunikatu odwoล‚ujฤ…cego siฤ™ do rozumu i peล‚ni rolฤ™ zarรณwno wprowadzajฤ…cฤ…, jak i presupozycyjnฤ… (patrz: โ€ž4. Presupozycje ล›wiadomoล›ciowe”).

Natomiast czasownik wyobraลผaฤ‡ sobie ma wiฤ™kszฤ… siล‚ฤ™ wprowadzajฤ…cฤ… i presupozycyjnฤ…, poniewaลผ to, co wyobraลผone, nie musi speล‚niaฤ‡ rygorรณw krytycznego umysล‚u โ€” staje siฤ™ sygnaล‚em do puszczenia wodzy fantazji, zmniejsza napiฤ™cie zwiฤ…zane z wytฤ™ลผonฤ… uwagฤ… i uruchamia tฤ™ czฤ™ล›ฤ‡ naszego umysล‚u, ktรณra odpowiedzialna jest za konstrukcje zmysล‚owe (na ogรณล‚ wzrokowe).

Zauwaลผono, ลผe kobiety czฤ™ล›ciej w podobnych bฤ…dลบ zbliลผonych sytuacjach uลผywajฤ… czasownika wyobraลบ sobie, mฤ™ลผczyลบni zaล› odwoล‚ujฤ… siฤ™ do wiedzy rozmรณwcy zmieniajฤ…c czฤ™sto zdanie twierdzฤ…ce w pytanie: czy wiesz?
Wyobraลบ sobie moja droga…

U mฤ™ลผczyzny zwrot wyobraลบ sobie oznacza ironiฤ™ bฤ…dลบ irytacjฤ™, kobiety stosujฤ… go swobodnie jako sposรณb rozpoczฤ™cia towarzyskiej pogawฤ™dki lub zwrรณcenia uwagi na to, co majฤ… do powiedzenia .

Zdania komunikacyjne podane w postaci pytaล„ odwoล‚ujฤ…ce siฤ™ do rozumu sฤ… u mฤ™ลผczyzn czymล› naturalniejszym โ€” czฤ™ล›ciej niลผ u kobiet uลผywanym w sytuacjach pozytywnych lub neutralnych. Kobiety ล‚ฤ…czฤ… z takim pytaniem wiฤ™ksze napiฤ™cie, ironiฤ™, irytacjฤ™.

Zwroty pewnie, pewnego razu czฤ™sto oddziaล‚ujฤ… podwรณjnie: jako zwrot wprowadzajฤ…cy i jako presupozycja poprzez homonimiฤ™, odwoล‚ujฤ…c siฤ™ do pewnoล›ci, do czegoล› moลผliwego, co โ€” chociaลผ nieprawdopodobne โ€” zdarzyล‚o siฤ™ jednak (patrz: โ€ž6. Wieloznacznoล›ci”).

Podobnie spรณjnik gdyby, a rรณwnieลผ zwrot jakby to byล‚o, gdyby, mogฤ… stanowiฤ‡ zarรณwno konstrukcjฤ™ wprowadzajฤ…cฤ…, jak i istotny element presupozycji implikacyjnych (patrz: โ€ž9. Implikacje”).

1. PRESUPOZYCJE Z “NIE”

Ludzie nie przyjmujฤ… do ล›wiadomoล›ci sล‚owa nie. Kiedy wiฤ™c wypowiadamy zdanie z nie, odbiorca traktuje je tak, jakby tego zaprzeczenia nie sล‚yszaล‚. W jaki sposรณb nasz umysล‚ reaguje na komunikaty perswazyjne zawierajฤ…ce zaprzeczenie? Chciaล‚bym, abyล›, Czytelniku, przez chwilฤ™ nie zwracaล‚ uwagi na swojฤ… lewฤ… dล‚oล„, na odczucia z niej docierajฤ…ce. Czy nadal nie zwracasz uwagi na lewฤ… dล‚oล„? Przykล‚ad podobnego komunikatu: Nie myล›l o czarnym kocie. Oczywiล›cie, sล‚yszฤ…c te zwroty zwrรณcimy uwagฤ™ na swojฤ… lewฤ… dล‚oล„ i pomyล›limy o czarnym kocie. Dzieje siฤ™ tak dlatego, ลผe nasz umysล‚, aby mรณgล‚ przyjฤ…ฤ‡ i zrozumieฤ‡ komunikat o niemyล›leniu o kocie, musi najpierw zrozumieฤ‡ sล‚owo kot, czyli o kocie pomyล›leฤ‡. Ma to ogromnฤ… wagฤ™ w odniesieniu do komunikatรณw perswazyjnych, ktรณre niezaleลผnie od naszych intencji mogฤ… w pierwszym planie semantycznym byฤ‡ negatywne bฤ…dลบ pozytywne.

Presupozycji z nie moลผna uลผywaฤ‡ w znaczeniu negatywnym, pozytywnym i โ€” subtelnie pozytywnym.

Podtyp presupozycji z nie w znaczeniu negatywnym.
Nie denerwuj siฤ™.
Nie martw siฤ™.

Wyobraลบmy sobie, ลผe wracamy do domu i od progu sล‚yszymy: Nie denerwuj siฤ™, chcฤ™ ci coล› powiedzieฤ‡, ale obiecaj, ลผe nie bฤ™dziesz siฤ™ denerwowaล‚. Oczywiล›cie sล‚yszฤ…c to, zwracamy swojฤ… uwagฤ™ w kierunku โ€ždenerwowania siฤ™” i moลผliwych jego przyczyn. A jak zareagujemy, kiedy przed waลผnฤ… konferencjฤ…, na ktรณrej bฤ™dzie sporo znaczฤ…cych osรณb, usล‚yszymy od kolegi takie oto sล‚owa โ€žpocieszenia”: Nie przejmuj siฤ™, na pewno siฤ™ nie skompromitujesz w czasie tego wystฤ…pienia. Aby odebraฤ‡ ten komunikat, musimy zrozumieฤ‡ sล‚owa przejmowaฤ‡ siฤ™ ikompromitowaฤ‡ (zanim je opatrzy negacjฤ…), czyli musimy dopuล›ciฤ‡ do siebie doล›wiadczenia, uczucia i obrazy zwiฤ…zane z tymi pojฤ™ciami. Gdybyล›my zamiast tego drugiego komunikatu usล‚yszeli: Pewien jestem, ลผe twoje wystฤ…pienie bฤ™dzie ล›wietnie, wรณwczas nasza uwaga skierowaล‚aby siฤ™ w stronฤ™ pozytywnych odczuฤ‡, obrazรณw, skojarzeล„.

Gdy zwracamy siฤ™ do kogoล› w formie negatywnej: Nie martw siฤ™, Tylko siฤ™ nie przewrรณฤ‡,Nie spadnij – wywoล‚ujemy myล›l o martwieniu siฤ™, spadaniu czy przewracaniu siฤ™ i moลผemy wywoล‚aฤ‡ takie wล‚aล›nie rezultaty .

Podtyp presupozycji z nie w znaczeniu pozytywnym:
Nie pragnij sล‚awy

Uลผywanie w poleceniach czy sugestiach sล‚รณwka nie, moลผe byฤ‡ takลผe narzฤ™dziem wywierania pozytywnego wpล‚ywu na umysล‚ sล‚uchacza. Osoba zachฤ™cajฤ…ca do pracy moลผe powiedzieฤ‡: Nie myล›l jeszcze o bogactwie, ktรณre moลผesz zdobyฤ‡, ani o tych podrรณลผach do najwspanialszych zakฤ…tkรณw ล›wiata, organizowanych przez firmฤ™ dla liderรณw, o wymarzonym samochodzie i porzฤ…dnym wyksztaล‚ceniu dla twoich dzieci. Jeszcze o tym nie myล›l, skupmy siฤ™ najpierw na tym, jakฤ… pracฤ™ masz wykonaฤ‡, czego oczekujemy od ciebie. W trakcie sล‚uchania przewinฤ… siฤ™ pewnie przez umysล‚ odbiorcy obrazy piฤ™knych samochodรณw, wakacji w egzotycznych miejscach, eleganckich hoteli i zagranicznych uczelni โ€” i odbiorca moลผe doznaฤ‡ radosnego podniecenia.

Podtyp presupozycji z nie w znaczeniu subtelnie pozytywnym.

Czasem nasz wpล‚yw moลผe byฤ‡ bardziej delikatny, kiedy przeczenie z nie poprzedzimy spรณjnikiem czy, lub, albo.
Czy nie chciaล‚byล›?
Moลผemy tam pรณjล›ฤ‡ lub nie.

Pozytywne i zarazem delikatne uลผycie presupozycji z nie moลผe byฤ‡ czasem osล‚abione przez sล‚owo, ktรณre po nim nastฤ™puje: np. nie ลผartuj, nie bฤ…dลบ zazdrosny. Sล‚uchacz nie od razu przestaje ลผartowaฤ‡ czy byฤ‡ zazdrosny. Niekiedy musimy powtรณrzyฤ‡ nasz komunikat kilka razy. Jeลผeli w takich komunikatach uzyskujemy efekt, to nie dziฤ™ki ich znaczeniu (semantyce), ale dziฤ™ki tonowi gล‚osu, zmianie postawy ciaล‚a i innym pozasemantycznym ล›rodkom wpล‚ywu.

2. PRESUPOZYCJE NASTฤ˜PSTWA CZASOWEGO

Sฤ… to zdania z zastosowaniem sล‚รณw umieszczajฤ…cych danฤ… czynnoล›ฤ‡ w czasie: podczas, po, w, w czasie, gdy, zanim. Dodajฤ…c do tych sล‚รณw pozytywne skojarzenie uzyskujemy pewnoล›ฤ‡, ลผe informacja zostanie dobrze przyjฤ™ta przez sล‚uchacza.
Gdy jutro siฤ…dziemy do rozmรณw, dokumenty te bฤ™dฤ… uporzฤ…dkowane.

Zdanie to zakล‚ada, ลผe mimo braku porzฤ…dku w dokumentach jutro rozmowy bฤ™dฤ… siฤ™ toczyฤ‡ w sposรณb wczeล›niej zaplanowany.
Zanim podpiszesz umowฤ™, chcฤ™ coล› z tobฤ… przedyskutowaฤ‡.

Presupozycja zakล‚ada, ลผe dana osoba podpisze umowฤ™. Podobnie konstrukcje:
Czy chcesz przeczytaฤ‡ ulotkฤ™, zanim siฤ™ zdecydujesz na ten produkt?
Odwiedzisz jฤ… po naszym spotkaniu?

Zdanie to zakล‚ada, ลผe nasze spotkanie siฤ™ odbฤ™dzie.
Czy po zakupie tego produktu obejrzysz naszฤ… nowฤ… ofertฤ™?

Presupozycje ze sล‚owami po majฤ… zwykle konstrukcjฤ™ typu: Czy chcesz zrobiฤ‡ x po zrobieniu y?

Presupozycje z nastฤ™pstwem czasu, w ktรณrych wystฤ™puje synchronizujฤ…ce sล‚owo podczas, kierujฤ… uwagฤ™ sล‚uchacza czy sล‚uchaczy na pierwszy plan czasowy wynikajฤ…cy ze zdania nadrzฤ™dnego i pozwalajฤ… zasugerowaฤ‡ coล› mniej przyjemnego w nastฤ™pnym zdaniu, czฤ™sto gramatycznie podrzฤ™dnym.
Podczas przyjฤ™cia bฤ™dziemy mogli omรณwiฤ‡ niektรณre z zaistniaล‚ych kontrowersji.

Miล‚e skojarzenia zwiฤ…zane ze sล‚owem przyjฤ™cie budujฤ… zaล‚oลผenie, ลผe w czasie jego trwania znajdzie siฤ™ chwila, kiedy sprรณbujemy wysondowaฤ‡ lub โ€žzmiฤ™kczyฤ‡” naszego rozmรณwcฤ™.
Podczas poznawania zaล‚oลผeล„ naszego biznesu docenisz w peล‚ni moลผliwoล›ci, jakie wiฤ…ลผฤ… siฤ™ wraz z podjฤ™ciem wspรณล‚pracy z nami.

Zdania ze sล‚owem podczas majฤ… postaฤ‡: bฤ™dzie miaล‚o miejsce x podczas y. Sล‚รณwkopodczas odwoล‚uje siฤ™ do synchronicznoล›ci zdarzeล„ przeszล‚ych lub przyszล‚ych a przez to znakomicie siฤ™ nadaje do oddania nastฤ™pstwa czasowego.

Presupozycje z nastฤ™pstwem czasu sฤ… dla wprawnego negocjatora ล‚atwe do uchwycenia. Rzecz w tym, ลผe sugerujฤ…c nastฤ™pstwo w czasie moลผemy wiedzieฤ‡ o czymล›, co siฤ™ zdarzyล‚o, co moลผe siฤ™ zdarzyฤ‡ lub co zaplanowaliล›my, a o czym nie wie nasz rozmรณwca. Stosowanie presupozycji czasowych moลผe zatem spowodowaฤ‡, ลผe bฤ™dziemy sล‚usznie bฤ…dลบ niesล‚usznie oskarลผeni przez naszych kontrpartnerรณw o nieuczciwoล›ฤ‡, zล‚e zamiary, przemilczenie istotnych dla drugiej strony okolicznoล›ci. Stฤ…d teลผ stosujฤ…c ล›wiadomie presupozycje nastฤ™pstwa czasu naleลผy braฤ‡ pod uwagฤ™ ewentualne skutki ich zastosowania.

W jฤ™zyku oficjalnym presupozycje z nastฤ™pstwem czasu brzmiฤ… czฤ™sto sztucznie, gdyลผ odwoล‚ujฤ… siฤ™ do okolicznoล›ci nie zwiฤ…zanych z danฤ… sytuacjฤ…, co jednak moลผe przyciฤ…gaฤ‡ uwagฤ™ sล‚uchaczy, np.:
Zanim tutaj przybyล‚em, ลผeby do was przemawiaฤ‡…

W jฤ™zyku polskim do presupozycji z nastฤ™pstwem czasu odwoล‚ujemy siฤ™ znacznie czฤ™ล›ciej w relacjach z bliskimi osobami i w kontaktach, ktรณrym pragniemy nadaฤ‡ klimat relacji familiarnych.

3. “SPINACZE”

Metaforycznym okreล›leniem โ€žspinacze” zostaล‚y nazwane zdania oznajmujฤ…ce, ale czฤ™ล›ciej zdania pytajฤ…ce, ktรณre zawierajฤ… sล‚owa: bo, ale, albo, czy teลผ. โ€žSpinacze” tworzฤ… wybรณr, nie kwestionujฤ…c przy tym doล›wiadczeล„ rozmรณwcy. Ewentualnie, gdy przybierajฤ… postaฤ‡ pytaล„, tworzฤ… pewne zaล‚oลผenia.
Zrรณb to za mnie, bo siฤ™ ล›pieszฤ™.

Interesujฤ…ce jest, ลผe sล‚รณwko bo w pewnym sensie dziaล‚a w ten sposรณb, ลผe to, co po nim nastฤ™puje, nie ma juลผ takiego znaczenia. Moลผe mieฤ‡ znaczenie dla nadawcy komunikatu, ale nie koniecznie dla jego odbiorcy. Dowiรณdล‚ tego nastฤ™pujฤ…cy eksperyment: Do kolejki czekajฤ…cej na wolny kserograf podchodziล‚y rรณลผne osoby, proszฤ…c o przepuszczenie. Ci, ktรณrzy podawali jakieล› uzasadnienie, mieli wiฤ™kszฤ… szansฤ™ od tych, ktรณrzy takiego uzasadnienia nie podawali.
Proszฤ™ mnie przepuล›ciฤ‡, bo chcฤ™ skopiowaฤ‡ te kilka stron.
Proszฤ™ mnie przepuล›ciฤ‡ do kasy, bo muszฤ™ kupiฤ‡ bilet i dojechaฤ‡ do…

Moลผemy ten trik wykorzystaฤ‡ w trudnych sytuacjach, np. gdy ล›pieszymy siฤ™ na pociฤ…g, pamiฤ™tajฤ…c jednak o miล‚ym, choฤ‡ peล‚nym przejฤ™cia, tonie gล‚osu i o postawie wyczekujฤ…cej na przyzwolenie, ktรณre zresztฤ… moลผe byฤ‡ maล‚o wyraลบne (np. lekkie przesuniฤ™cie ciaล‚a, dajฤ…ce nam moลผliwoล›ฤ‡ dojล›cia do kasy).

Zdarza siฤ™ czasem usล‚yszeฤ‡ takฤ… wypowiedลบ: Ma pan caล‚kowitฤ… racjฤ™, ale… Czyli niby przyznano racjฤ™, ale jednoczeล›nie zaprzeczono. Uลผycie ale uniewaลผnia pierwszฤ… czฤ™ล›ฤ‡ zdania w sposรณb delikatny. Porรณwnajmy, jak zareagujemy na poniลผsze dwa zdania.
Tak, jest pan zadowolony ze wspรณล‚pracy z firmฤ… X, ale chciaล‚bym panu przedstawiฤ‡ naszฤ… firmฤ™.
Z firmy X na dล‚uลผszฤ… metฤ™ trudno byฤ‡ zadowolonym, niech pan lepiej pozna naszฤ… ofertฤ™.

Rรณลผnica miฤ™dzy tymi zdaniami jest taka, ลผe zdanie drugie w sposรณb jawny podwaลผa przekonanie rozmรณwcy, co zwykle wywoล‚uje sprzeciw i prowokuje do obrony stanowiska. Pierwsze natomiast zasiewa wฤ…tpliwoล›ฤ‡ wobec poczฤ…tkowej czฤ™ล›ci zdania, nie zaprzeczajฤ…c jej otwarcie i przez to nie wywoล‚uje sprzeciwu .

Podtyp presupozycji โ€žspinaczy” z moลผliwoล›ciฤ… wyboru opiera siฤ™ na wykorzystaniu sล‚รณwkaczy. Daje ono jeszcze wiฤ™ksze moลผliwoล›ci niลผ bo. Przyjmuje siฤ™ bowiem, ลผe zajdzie przynajmniej jedna z kilku moลผliwoล›ci. Stwarza to sytuacjฤ™ wyboru w ograniczonym zakresie, uzaleลผnionym od bardziej podstawowego zaล‚oลผenia.
Czy woli pan przedyskutowaฤ‡ tฤ™ kwestiฤ™ teraz czy po poล‚udniu?

Treล›ฤ‡ zdania zakล‚ada, ลผe coล› przedyskutujemy, nie wiadomo tylko, kiedy to bฤ™dzie. Podobnie jest z pytaniami:
Przyjdziesz na prezentacjฤ™ w ten wtorek czy w nastฤ™pny?
Pล‚aci pan gotรณwkฤ… czy przelewem?

Zdania, w ktรณrych wystฤ™pujฤ… takie sล‚owa, jak: poniewaลผ, skoro, jeล›li, zawierajฤ… czฤ™sto zaล‚oลผenia-presupozycje, sugerujฤ…ce ograniczony wybรณr lub jego dokonanie w interesujฤ…cych nas kwestiach (czyli w tych, z powodu ktรณrych pragniemy wywrzeฤ‡ na sล‚uchacza wpล‚yw).
Poniewaลผ interesujesz siฤ™ nowymi pomysล‚ami, opowiem ci o pewnej propozycji.

Warto dodaฤ‡, ลผe presupozycje typu โ€žspinacza z wyborem” wystฤ™pujฤ… w formie stwierdzeล„ lub pytaล„ oraz ลผe uลผycie ich w formie pytaล„ zwiฤ™ksza ich siล‚ฤ™ dziaล‚ania i maskuje sugestiฤ™. Ich siล‚a ujawnia siฤ™ bardziej, gdy w zdaniu uลผyjemy kilku zaล‚oลผeล„, czyli dokonamy tzw. spiฤ™trzenia presupozycji. Umysล‚ naszego sล‚uchacza przyjmie wtedy kolejne presupozycje nieล›wiadomie .
Kiedy pรณjdziesz do pracy, to jeลผeli znajdziesz chwilฤ™, czy skserujesz mi dokumenty?

Wypowiadajฤ…c takie zdanie, jak powyลผsze, czynimy zaล‚oลผenia: na pewno pรณjdziesz do pracy, ale wiem, ลผe moลผesz byฤ‡ zajฤ™ty, chcฤ™ wiฤ™c byฤ‡ uprzejmy, by z twojej uprzejmoล›ci skorzystaฤ‡. Budujฤ…c presupozycje โ€žspinacza z wyborem” pamiฤ™tajmy, ลผeby dobrze wczuฤ‡ siฤ™ w sytuacjฤ™ drugiej strony i na przykล‚ad poprzez spiฤ™trzenie presupozycji nie osล‚abiฤ‡ ich oddziaล‚ywania, ale je wzmocniฤ‡. Stฤ…d teลผ z presupozycji z moลผliwoล›ciฤ… wyboru warto korzystaฤ‡ w korespondencji, kiedy dysponujemy czasem i moลผemy przemyล›leฤ‡ kaลผde sล‚owo, jakie znajdzie siฤ™ w naszym liล›cie intencyjnym handlowym, odpowiedzi na ofertฤ™, korespondencji aranลผujฤ…cej waลผne spotkanie, piล›mie domagajฤ…cym siฤ™ wyjaล›nieล„ lub przynaglajฤ…cym drugฤ… stronฤ™ do okreล›lonego postฤ™powania.

4. PRESUPOZYCJE ลšWIADOMOลšCIOWE

Sฤ… to presupozycje zwracajฤ…ce uwagฤ™ sล‚uchacza, a zarazem niepozwalajฤ…ce mu na kwestionowanie idei zawartej w zdaniu. Posล‚ugujemy siฤ™ w nich konstrukcjฤ… โ€žukrytego autorytetu”. Chodzi tu o zdania zawierajฤ…ce sล‚owa i zwroty: wiedzieฤ‡, zdawaฤ‡ sobie sprawฤ™, zauwaลผyฤ‡, ale teลผ widzieฤ‡, sล‚yszeฤ‡, wyobraลผaฤ‡ sobie.
Czy zdajesz sobie sprawฤ™, jak duลผo dla was zrobiล‚em?

Wyjaล›nienie presupozycji: duลผo dla was zrobiล‚em โ€” pewnik. Czy wiadomo jak duลผo?

Tego rodzaju presupozycje posล‚ugujฤ… siฤ™ zewnฤ™trznie bฤ…dลบ wewnฤ™trznie ukrytym autorytetem, skrywanym za sล‚owami: wiedzieฤ‡, zdawaฤ‡ sobie sprawฤ™ itp. W takich presupozycjach bardzo waลผny jest kontekst i pewnoล›ฤ‡ siebie, ale nie raลผฤ…co nadmierna.

Podtyp presupozycji ล›wiadomoล›ciowych operuje drugฤ… grupฤ… sล‚รณw: widzieฤ‡, sล‚yszeฤ‡, wyobraลผaฤ‡ sobie. Odnoszฤ… siฤ™ one nie do samej ล›wiadomoล›ci, ale do funkcji z niฤ… zwiฤ…zanych. Zmuszajฤ… sล‚uchaczy do wiฤ™kszej uwagi. Czฤ™sto mogฤ… teลผ sล‚uลผyฤ‡ do wyraลผania oburzenia.
Wyobraลบ sobie, co mi siฤ™ przytrafiล‚o โ€” zwrรณcenie baczniejszej uwagi.
Czy sล‚yszaล‚ ktoล› o takim postฤ™powaniu, ลผeby…? โ€” oburzenie.

5. ZMIANA CZASU

Zmiana czasu jest sล‚abฤ… presupozycjฤ…, ktรณrej istota polega na potwierdzeniu dowolnej informacji i stworzeniu kontekstu, ktรณry w imiฤ™ porozumienia domaga siฤ™ uล›ciล›lenia jej zakresu. W presupozycji z nastฤ™pstwem czasu proponujemy ograniczony wybรณr, w presupozycji ze zmianฤ… czasu stawiamy sล‚uchacza wobec koniecznoล›ci uล›ciล›lenia maล‚o precyzyjnej wypowiedzi, ลผeby mรณgล‚ zrozumieฤ‡ intencje mรณwiฤ…cego.

Zdania zawierajฤ…ce sล‚owa: zaczฤ…ฤ‡, skoล„czyฤ‡, przestaฤ‡, kontynuowaฤ‡ oraz juลผ, jeszcze, ciฤ…gle, nadal wraz z odpowiednim czasownikiem, stanowiฤ… eksplikacjฤ™ tej presupozycji.

Np. pragniemy na jakiล› czas przerwaฤ‡ wspรณล‚pracฤ™, co naszym zdaniem nie przekreล›la wzajemnych, przyjaznych kontaktรณw.
Co siฤ™ zakoล„czy, a co bฤ™dzie trwaล‚o?
Czy ciฤ…gle siฤ™ jeszcze gniewasz?
โ€” moลผe juลผ dasz spokรณj emocjom i wszystko wrรณci do normalnoล›ci.

Omรณwione powyลผej presupozycje z nastฤ™pstwem czasu i zmianฤ… czasu oraz presupozycje ล›wiadomoล›ciowe moลผemy stosowaฤ‡, konstruujฤ…c zdania aplikujฤ…ce lub rozbijajฤ…ce.

6. WIELOZNACZNOลšCI

Wieloznacznoล›ฤ‡ fonologiczna wystฤ™puje wรณwczas, gdy brzmienie sล‚owa lub wyraลผenia jest takie samo, ale znaczenie inne. Synonimem wieloznacznoล›ci fonologicznej jest okreล›lenie โ€žhomonimia”, z tym, ลผe okreล›lenie to obejmuje takลผe wieloznacznoล›ci powstajฤ…ce w trakcie metaforycznego uลผywania jฤ™zyka. W jฤ™zykoznawstwie trwa dyskusja nad istnieniem silnej i sล‚abej wersji homonimii.

Homonimia silna wystฤ™puje wtedy, kiedy jedno i to samo sล‚owo ma dwa rรณลผne znaczenia, nie majฤ…ce nic ze sobฤ… wspรณlnego. Np. zamek jako dawna budowla i zamekw drzwiach.

Przykล‚adem homonimii sล‚abej jest rzeczownik nektar, przymiotnik ล›liski, czasownik trawiฤ‡. Rzeczownik nektar w kaลผdym zakresie uลผycia oznacza pล‚yn: np. nektar kwiatรณw, nektarbrzoskwiniowy, ale rรณwnieลผ nektar miล‚osny โ€” w uลผyciu metaforycznym. Czasownik trawiฤ‡ moลผe siฤ™ odnosiฤ‡ do procesu chemicznego w przewodzie pokarmowym lub do innych zjawisk, np. rdzatrawi metal.

W negocjacjach i komunikacji miฤ™dzyludzkiej sporo problemรณw nastrฤ™cza homonimia przymiotnikowa. Takie sล‚owa, jak faล‚szywy, ล›liski, majฤ… zbliลผony zakres znaczeniowy (homonimia sล‚aba). Bliskoล›ฤ‡ znaczeniowa powoduje, ลผe wieloznacznoล›ฤ‡ staje siฤ™ metaforฤ…, np.
To jest faล‚szywy poglฤ…d na tฤ™ sprawฤ™

Zdanie to moลผe oznaczaฤ‡ zarรณwno niezgodฤ™ bฤ…dลบ zล‚e zrozumienie rozmรณwcy, brak wiedzy, bล‚ฤ™dny poglฤ…d na skutek pomyล‚ki wreszcie ล›wiadome wprowadzenie kogoล› w bล‚ฤ…d, czyli kล‚amstwo. Przy sล‚owie faล‚szywy mamy zatem do czynienia z caล‚ym spektrum winy โ€” od lekkomyล›lnego braku skupienia poprzez niewล‚aล›ciwฤ… ocenฤ™ czyjegoล› rozumowania lub wartoล›ciowania aลผ po celowฤ… dezinformacjฤ™. Tฤ™ wieloznacznoล›ฤ‡ moลผna ล‚atwo wykorzystaฤ‡ w obronie swego stanowiska, osoby, firmy, tล‚umaczฤ…c:
Prawdomรณwnoล›ฤ‡ i rzetelnoล›ฤ‡ informacji leลผy w naszym interesie.
Nasze produkty byล‚y kilka lat przygotowywane i testowane w laboratoriach takich instytutรณw naukowych, jak…

Pierwsze zdanie polemizuje z bardziej negatywnym odniesieniem znaczeniowym sล‚owafaล‚szywy, drugie โ€” z ล‚agodniejszym; jednoczeล›nie to drugie zdanie odwoล‚uje siฤ™ do zewnฤ™trznego autorytetu, co moลผe odgrywaฤ‡ waลผnฤ… rolฤ™ w konkretnej polemice.

Nieco inaczej jest z zakresem sล‚abej homonimii w przypadku przymiotnika ล›liski.
To ล›liski czล‚owiek.
To ล›liska sprawa.
To ล›liski interes.

We wszystkich podanych wyลผej przykล‚adach sล‚owo ล›liski ma kontekst metaforyczny, a jednoczeล›nie zachowuje pewnฤ… otwartoล›ฤ‡ na podstawowe znaczenie sล‚owa ล›liski, wystฤ™pujฤ…ce w takich wyraลผeniach, jak: ล›liska podล‚oga, ล›liska nawierzchnia.

Wspรณlna dla kaลผdego z zakresรณw uลผycia sล‚owa ล›liski jest otwartoล›ฤ‡ znaczeniowa na wyraลผenia: niepewny, moลผliwoล›ฤ‡ wywrรณcenia siฤ™, wypadku (chociaลผby tym wypadkiem miaล‚o byฤ‡ bankructwo, stanie siฤ™ ofiarฤ… oszustwa czy popeล‚nienie przestฤ™pstwa) itd.

Wieloznacznoล›ฤ‡ zakresu wystฤ™puje czฤ™sto z metaforycznym uลผyciem czasownikรณw. Bฤ™dฤ… to np. takie czasowniki o potencjale negatywnym (niedookreล›lonym jednak w komunikacie), jak:porzuciล‚, zล‚amaล‚, rozbiล‚, wypaliล‚ siฤ™.
On porzuciล‚ to zajฤ™cie.
Oni zล‚amali umowฤ™.
Ich dziaล‚anie rozbiล‚o naszฤ… firmฤ™.
Ona siฤ™ wypaliล‚a zawodowo.

Nieokreล›lonoล›ฤ‡ czasownikรณw โ€žniszczฤ…cych” pozostawia spory margines na kontekst znaczeniowy pozytywny, np.
Polacy zล‚amali szyfr Enigma.

Wieloznacznoล›ci metaforyczne mogฤ… teลผ wystฤ™powaฤ‡ z uลผyciem czasownikรณw o pozytywnym potencjale znaczeniowym, jak np.: poparล‚, obudziล‚, rozszerzyล‚.
Poparล‚ jego sprawฤ™.
Obudziล‚ ich zainteresowanie.
Rozszerzyล‚ ofertฤ™.

Czasami dla zbudowania zdania zawierajฤ…cego presupozycyjnฤ… wieloznacznoล›ฤ‡ zakresu dobrze jest zmieniฤ‡ zaimki wskazujฤ…ce ten, ta, to na zaimki osobowe twรณj, twoja, np.:
Ta sytuacja โ€” twoja sytuacja โ€” twoje poล‚oลผenie.
Ta pomoc โ€” twoja pomoc โ€” twoje podparcie.

Oprรณcz zmiany gramatycznej zaimkรณw potrzebne nam jest w tych operacjach bogate sล‚ownictwo i wyrobienie jฤ™zykowe (np. gdy poruszamy siฤ™ na innym niลผ polski gruncie jฤ™zykowym).

Zwiฤ…zana z akcentowaniem wieloznacznoล›ฤ‡ polega na tym, ลผe w zaleลผnoล›ci od nacisku na to czy inne sล‚owo moลผemy w akcie mรณwienia nadawaฤ‡ inny sens zdaniu, np.:
Lubiล‚em Z NIฤ„ przychodziฤ‡ do tej restauracji.
Lubiล‚em z niฤ… przychodziฤ‡ DO TEJ RESTAURACJI.

Akcent mรณwiฤ…cego moลผe wskazywaฤ‡ na osobฤ™ lub miejsce.

Tego typu wieloznacznoล›ฤ‡ bardzo czฤ™sto wystฤ™puje w zdaniach z uลผyciem niektรณrych przymiotnikรณw, zwล‚aszcza tzw. przymiotnikรณw porzฤ…dkowych: pierwszy, ostatni, liczny.
Na uczelni PIERWSZY dzieล„ upล‚ynฤ…ล‚ na zaล‚atwianiu spraw administracyjnych.
NA UCZELNI pierwszy dzieล„ upล‚ynฤ…ล‚ na zaล‚atwianiu spraw administracyjnych.

To jest nasz OSTATNI wieczรณr.
To jest NASZ ostatni wieczรณr.

W ten dzieล„ na placu zebraล‚ siฤ™ LICZNY TลUM.
W TEN DZIEลƒ na placu zebraล‚ siฤ™ liczny tล‚um.
W ten dzieล„ NA PLACU zebraล‚ siฤ™ liczny tล‚um.

Czฤ™sto informacja o tym, na ktรณrฤ… czฤ™ล›ฤ‡ zdania zwrรณciฤ‡ baczniejszฤ… uwagฤ™, i ktรณrฤ… zaakcentowaฤ‡, znajduje siฤ™ w kolejnym zdaniu. Kiedy czytamy list czy pismo do nas skierowane, mamy czas na analizฤ™ spรณjnoล›ci tekstu, a tym samym intencji nadawcy komunikatu pisanego. Natomiast w mowie ลผywej moลผemy przez nieuwagฤ™, zaaferowanie wywoล‚aฤ‡ efekt odmienny od zamierzonego, zwล‚aszcza gdy nasze porozumienie z rozmรณwcฤ… czy sล‚uchaczami jest nie najlepsze. Jeszcze wiฤ™ksze trudnoล›ci majฤ… ci, ktรณrzy muszฤ… zapisaฤ‡ czyjฤ…ล› wypowiedลบ na przykล‚ad po to, ลผeby jฤ… nastฤ™pnie przekazaฤ‡ w postaci komunikatu prasowego. W zdaniach zล‚oลผonych sens, i tym samym akcent, moลผe zaleลผeฤ‡ od wstawionych przecinkรณw.

5/5 - (3 votes)